Leren genieten van muziek met CI; hoe doe je dat?

Ruim 140 mensen kwamen af op de MUZIE-CI dag van OPCI op 7 maart 2015. Een dag waarop muziek met een cochleair implantaat (CI) centraal stond.

Er werd niet alleen gesproken over de theorie, maar een belangrijk deel van de dag was gericht op het beleven van muziek. Het luisteren naar muziek met een CI is vaak een enorme uitdaging, maar meerdere ervaringsdeskundigen lieten zien dat het zeker niet onmogelijk is om er (weer) van gaan te genieten.

“Ik ben een groot fan van de Rolling Stones. Ik ben naar al hun concerten in Nederland geweest. Totdat ik een CI kreeg, want toen ik net een CI had, klonk muziek vreselijk. Ik kon er geen touw aan vastknopen. Alle voor mij zo bekende nummers waren niet meer te volgen. Toen in die periode aangekondigd werd dat de Rolling Stones weer naar Nederland kwamen, heb ik  tot mijn grote teleurstelling moeten besluiten het concert aan me voorbij te laten gaan. Maar ik ben wel gaan oefenen, oefenen, oefenen. En inmiddels kan ik zeggen dat ik weer aardig van muziek kan genieten. Met als groot cadeau het concert van de Rolling Stones afgelopen jaar op Pinkpop!” Zo opende OPCI-voorzitter Hennie Epping de MUZIE-CI dag.

Tonen onderscheiden
In vogelvlucht legde Bert van Zanten (Klinisch-fysicus / Audioloog in het UMC-Utrecht) in zijn presentatie uit wat je als CI-gebruiker mag verwachten van muziek. Waarom kun je met een CI over het algemeen wel goed spraakverstaan en wat maakt het luisteren naar muziek zo ingewikkeld? Eén van de verschillen tussen spraak en muziek is dat bij spraak de inhoud van de spraakboodschap eigenlijk niet afhankelijk is van de toonhoogte. Er zit uiteraard wel extra informatie in besloten, maar de toonhoogte is niet de kern van de boodschap. Bij muziek is dat anders. Muziek bestaat uit ritme en melodie. Ritme, een erg belangrijk aspect van muziek, wordt over het algemeen goed doorgegeven door het CI. Maar naast ritme bestaat muziek uit melodie (toonhoogten en klankkleuren) en dat is voor het CI veel lastiger door te geven.
Elk oor bevat 3.000 haarcellen die het geluid omzetten van trilling naar zenuwactiviteit. Door deze grote hoeveelheid haarcellen kun je als goedhorende heel kleine toonhoogteverschillen waarnemen. Met een CI wordt de toon door één van de elektroden doorgegeven. Hierbij wordt een groter gebied van de hoorzenuw geprikkeld, waardoor de tonen minder makkelijk van elkaar te onderscheiden zijn. Dit zorgt ervoor dat je meestal wel kunt horen of een geluid hoger of lager is, maar de ordening van de tonen past meestal niet bij de muziek in je herinnering. Dus als je veel muziek in je geheugen hebt, dan is het aansluiten van muziekgeluid bij CI een grote klus. Daarnaast wordt de klank slechter doorgegeven en is de harmonie vaak ook ver te zoeken als veel toonhoogten door elkaar lopen. Muziek luisteren met een CI is daardoor een grote uitdaging, maar je kunt er toch van leren genieten.

Resultaten enquête CI & Muziek
Joke Veltman, pianiste en CI-ervaringsdeskundige, bracht ons op de hoogte van de voorlopige resultaten van de enquête over muziek die momenteel onder CI-gebruikers wordt gehouden. Deze enquête gebruikt zij als input voor een muziektraining voor CI-gebruikers die zij graag wil opzetten. Het gaat er daarbij niet om dat je iets goed of niet goed waarneemt. Het gaat erom dat je weer muziek kunt beleven en muziektraining kan juist in die beginfase helpen.

De enquête is tot nu toe ingevuld door 90 mensen. Hieruit wordt duidelijk dat 40% van de respondenten naar muziek luisteren met CI verschrikkelijk vindt. Joke gaf aan dat ze zelf intensief geoefend heeft. En dat ze nu, al snapt ze zelf niet altijd hoe het precies kan, wel weer kan genieten van muziek. Als tip gaf ze mee veel te zoeken op YouTube en ook is het belangrijk ervoor te zorgen dat je computer gekoppeld is aan goede boxen. De muziek-enquête kan nog tot begin april 2015 worden ingevuld.

Workshops – muziek beleven

De middag staat in het teken van muziek beleven. In vier groepen volgden we alle vier de workshops een keer.

  • Slagwerk met Ruud Mourik (muziekpedagoog, componist en slagwerker)
    Ruud heeft een muziektrainingsprogramma voor kinderen met CI ontwikkeld (het Circle-spel) en is op die manier als muziekpedagoog nauw betrokken geraakt bij CI-gebruikers. Na een korte uitleg gingen we snel aan het werk. Met allerlei slagwerkinstrumenten van koeienbel tot grote trom werkten we samen in een miniorkest en ervoeren we wat ritme is. Ruud legde uit dat het heel positief kan werken om op deze manier bezig te zijn met muziek. Samen bezig zijn geeft veel plezier, maar het helpt ook bij het leren horen met een CI. Het ervaren van toon, ritme en cadans kan je helpen de gesproken taal beter te volgen. En dit is ook tegelijkertijd weer een heel goede basis als je (meer) naar muziek wilt (leren) luisteren.

Demonstratie muziek

  • Zingen/canons door Saskia Beverloo (muziekdocente)
    In deze workshop stond ‘samen zingen’ centraal. Saskia werkt als zangdocente met jonge horende kinderen en bedacht zelf allerlei grappige, gemakkelijk uit te spreken worden die ook gezongen kunnen worden, waarbij aandacht is voor ritme, toonhoogte en samenzang. Het gaat er in deze workshop niet om of het mooi klinkt, maar of je er plezier aan beleeft. Zingen is leuk, ook buiten de badkamer en het geeft je letterlijk meer lucht. Tijdens de workshop werd er steeds meer uit de ‘kast’ gehaald. Aan het eind werden we muzikaal bijgestaan door een aantal fluitspelers en hadden we ook de bijpassende bewegingen onder de knie.

  • Muzikaal levensverhaal van Paul Konings (ervaringsdeskundige met CI en gitarist) met zang door Ellen Vermeltfoort
    Paul Konings, die ook binnen OPCI actief is, vertelde ons zijn muzikale levensverhaal. Als een jongetje van 6 maakte hij van een schoenendoos een gitaar en niet veel later kreeg hij van zijn peetoom een Spaanse gitaar. Dit was de opmaat voor jarenlang muzikaal plezier. Helaas werd het gehoor van Paul steeds slechter, waardoor het steeds moeilijker werd om actief met muziek bezig te zijn. Het samen spelen werd lastiger en op een gegeven moment moest hij besluiten er de brui aan te geven.
    Toen hij net een CI had, viel het in eerste instantie nog niet mee om de “goede toon” weer te pakken te krijgen… Maar Paul zette door en stukje bij beetje kwam zijn plezier in het maken van muziek weer terug. Hij pakte zijn hoortoestel weer en experimenteerde zo met de manier waarop het hoortoestel en het CI het best samenwerkten. Hij sprak met zijn audioloog over zijn muziekbeleving en deze maakte op basis van Pauls input een speciaal muziekprogramma aan op zijn CI. Ook nu veranderde zijn muzieksmaak weer enorm. Waar vroeger zijn voorkeur uitging naar Deep Purple, speelde hij nu Boudewijn de Groot. Dit omdat gezongen teksten met rustige achtergrondmuziek met het CI beter te volgen waren. Niet veel later werd hij gevraagd om samen met twee anderen op een ouderavond te spelen. De oprichting van Elparon werd hierdoor een feit. Dit prachtige samenspel stimuleerde hem enorm om door te zetten. Samen met Ellen (ook een van de leden van Elparon) omlijstte hij zijn levensverhaal met prachtige nummers, die menigeen kippenvel bezorgden.

  • Muziek van Beethoven uitpluizen door Joke Veltman, pianiste en CI-ervaringsdeskundige
    Joke Veltman heeft ons tijdens haar workshop kennis laten maken met een heel nieuwe manier om je in muziek te verdiepen. Zij liet ons YouTube-filmpjes zien van muziekstukken, waarbij we niet alleen de muziek hoorden, maar ook zagen. Hierdoor krijgt de muziek meer samenhang en ervaar je het minder als een brij van geluid. We oefenden aan de hand van de 5e symphonie van Beethoven. Dit stuk wordt gekenmerkt door een ritmisch stevig aangezet stuk dat goed herkenbaar is. Daarna valt het orkest in en wordt het auditief gezien een grotere uitdaging, want wat hoor je nu precies als er meer dan twee verschillende instrumenten tegelijk aan het spelen zijn? Joke liet ons zien dat er vele filmpjes op YouTube bestaan waarin alle partijen in een eigen kleur worden weergegeven. Door op deze wijze een muziekstuk in compartimenten te verdelen en vervolgens weer samen te voegen, kan de CI-gebruiker de muziek beter volgen. Ook wees ze op Piano Tutor, een programma waarin je duidelijk ziet wanneer welke toetsen van de piano worden gebruikt bij een pianostuk. Zelf oefenen? Er is heel veel te vinden op internet. In de bijlage staat een document met veel linkjes naar YouTube filmpjes die interessant kunnen zijn.

Bijeenkomst

Bedankt
Sprekers en workshopleiders bedankt voor jullie bijdrage. CI-fabrikanten – Advanced Bionics Cochleair en MED-EL – bedankt voor jullie financiële bijdrage en interesse. OPCI-vrijwilligers: bedankt voor de voortreffelijke organisatie. En tot slot natuurlijk ook: tolken, bedankt!

Wat mij betreft is deze dag in alle opzichten geslaagd! Moe, vrolijk en voldaan ging iedereen aan het eind van de dag weer naar huis. Maar ook vol inspiratie, want niet veel later werden er via Facebook alweer interessante YouTube-muziekfilmpjes gedeeld.

Inge Doorn

Presentatie Bert van Zanten
Voorbeelden van linkjes op YouTube